Veranderende RI&E

Anders kijken

Maar verandert er wel zo veel? Of is het een kwestie van een andere mindset? Zoals managementgoeroe Peter Drucker ooit zei: Efficiency is doing things right, effectiveness is doing the right things. Jarenlang – en bij velen nog steeds – is de RI&E gezien als een wettelijk ‘moetje’. Artikel 5 uit de Arbeidsomstandighedenwet schrijft voor dat alle risico’s in kaart gebracht moeten worden, dus dat doen we dan maar. Het liefst met een afvinklijstje want dat is lekker makkelijk.

Maar de vraag is eigenlijk: waarom? Waarom doen we dat, waarom moeten of beter gezegd zouden we die risico’s in kaart willen brengen? Als mensen zeggen dat ik iets ‘moet doen’, dan staan persoonlijk mijn nekharen al overeind en gaan de hakken in het zand. Je doet de dingen om ergens het nut van in te zien, als we er samen beter van worden, maar niet (zomaar) omdat iets moet. Zo ben ik zeker voorstander van een goede RI&E, maar met een andere insteek.

Waarom? Begin met: waarom doe je het allemaal, waarom wil je een RI&E? Iedere werkgever wil dat zijn medewerkers prettig en veilig werken. Geen enkele werkgever denkt: “Nou ik hoop dat er vandaag een collega is die een ongeval krijgt door mijn toedoen” of “ik hoop dat mijn collega met lood in zijn schoenen naar het werk komt.”

Andere insteek

Dat veilig werken realiseer je niet door een afvinklijstje met ja/nee antwoorden en een standaard risicoklasse. Bijvoorbeeld “Wordt er op hoogte gewerkt?” Antwoord: “ja, risicoklasse 2”. Het gaat en ging om de toelichting bij een vraag of beter gezegd de vraag achter de vraag. Als je op hoogte werkt hoe gebeurt dat dan? Zijn er maatregelen getroffen en zijn deze doeltreffend? Of, als er geen maatregelen zijn getroffen, waarom dan niet (eigenlijk hetgeen dat nu basisrisicofactor – BRF – heet)?

Door dit soort vragen te beantwoorden krijgt een organisatie meer inzicht in kansen en verbetermogelijkheden en wordt het een praktisch hulpmiddel. Met betrekking tot een risicoklasse geldt min of meer hetzelfde. Het is branche-afhankelijk en zelfs organisatie-afhankelijk of het laten staan van een 5 liter jerrycan vluchtige lijm zonder of met halfgesloten dop op een tafel een hoog of een laag risico heeft: denk aan de industrie versus een kinderdagverblijf.

Meer thema’s

Daarnaast is de beleving bij sommigen dat er veel meer thema’s in een RI&E moeten staan dan in het verleden. Of dat er meer partijen betrokken moeten worden, zoals bijvoorbeeld een bedrijfsarts en/of arbodienst, PAGO-advies. Ook deze gedachten zijn (deels) onjuist, want de hamvraag is: op welke bronnen zijn de eerdere RI&E’s gebaseerd? Velen werken met een (afgeleide) van AI-blad 1 (of 61), maar de uitgebreidere RI&E’s namen ook al de BIM’s (Basis Inspectie Module) van de Nederlandse Arbeidsinspectie (NLA) mee, waarin meer thematieken en toelichting waren beschreven. Het herberekenen van restrisico’s na het treffen van maatregelen kwam al voor in de grote/zware industrie (ook vanuit andere onderzoekstypen), maar werd in andere branches nauwelijks toegepast. Er is dus sprake van een best practice die verder uitgerold wordt.

Toetsing kerndeskundigen

Wat wel echt nieuw is zijn bepaalde toetsingscriteria voor de kerndeskundigen bij de toetsing van een RI&E. Zo zijn de criteria detaillistischer en wordt nu een duidelijker onderscheid gemaakt in het toetsen van een scope en de certificeringseisen van een kerndeskundigen. Dit is mede tot stand gekomen door een onderzoek waaruit blijkt dat de kwaliteit van de RI&E’s beter kan, maar ook duidelijk de kwaliteit van de toetsingen! Dat bedrijven lang niet altijd aan de eisen van een goede RI&E en toetsing voldeden heeft mede geleid tot de wetswijziging van 1 juli jl.

Van de beoordeelde getoetste RI&E’s voldoet 73% (n=56) niet aan de minimaal gestelde eisen in wet- en regelgeving en is daarmee niet volledig en/of niet betrouwbaar.

Hiermee is in de helft van de beoordeelde getoetste RI&E’s in de steekproef een vals positief oordeel gegeven door een certificaathouder aan de werkgever (certificaathouder geeft positief oordeel maar door de inspecteur is de RI&E niet in orde bevonden).

Voor geïnteresseerden lees het rapport Toets de Toetser.

Kritische blik en iets positiefs

Hebben we dan in Nederland altijd bijna alles verkeerd gedaan in het verleden, dat we nu strengere eisen hebben? Nee dat niet, maar de één is altijd al kritischer geweest dan de ander. Velen voeren een RI&E uit in de vorm van een checklist – makkelijk, bijna iedereen doet het zo en relatief goedkoop. Velen hebben daar vervolgens ook naar gehandeld, zonder het te zien als een middel dat erg helpt bij (het creëren van) een gezonde organisatie.

Kortom: sta niet langer stil bij wat er niet of minder goed ging in het verleden. Kijk vooruit en denk na waarom we de dingen (willen) doen zoals we ze doen. Werk aan verbeteringen; zie de RI&E als iets positiefs. Een ontwikkeling die de komende tijd in heel Nederland met groei- en ontwikkelpijnen zichtbaar zal zijn, bij zowel de opdrachtgever, de uitvoerder als de kerndeskundige. Maar tevens een ontwikkeling die niet altijd zonder slag of stoot verloopt, omdat dit anders denken vraagt met meer uitwerking van details.

Laten we met z’n allen de stap maken van Efficiency is doing things right naar effectiveness is doing the right things. Door uit te gaan van de mindset dat een RI&E echt bijdraagt aan het verbeteren van de organisatie. Dat het geen doel op zich is en dat je als werkgever kunt denken “ik ben blij dat mijn werknemers met een goed en veilig gevoel naar het werk gaan vandaag, waardoor mijn organisatie ook beter wordt/groeit.”